"Tôi bị hen, dị ứng, khó đọc, tăng động, rối loại lo âu và trầm cảm. Nhưng tôi phải nói rằng bạn không thể để chúng giới hạn những điều bạn có thể làm được.". Đây là thông điệp mà Noah Lyles đăng tải lên X/Twitter sau khi giành HCV nội dung chạy 100m nam tại Olympic 2024 với thành tích 9,784 giây. Bài đăng đã nhận được gần 300k lượt "Thích" và hơn 12 triệu lượt "Xem" chỉ sau 3 ngày.
Theo ESPN, Lyles có những triệu chứng đầu tiên của bệnh hen từ khi 3 tuổi và chính thức xác nhận bị bệnh khi 5 tuổi. Căn bệnh này đã ảnh hưởng rất nhiều tới tuổi thơ của chân chạy hàng đầu nước Mỹ và ngay cả khi vào cấp 3, Lyles vẫn thường phải nghỉ học vào thứ Hai nếu tham gia các giải chạy cuối tuần bởi anh cần nhiều thời gian hồi phục hơn bình thường.
I have Asthma, allergies, dyslexia, ADD, anxiety, and Depression.
But I will tell you that what you have does not define what you can become.
Why Not You!
Càng bất ngờ hơn khi biết rằng đây là căn bệnh khá phổ biến ở những vận động viên đỉnh cao. Hãy cùng Sporting News tìm hiểu.
Hen là bệnh gì?
Hen, hay hen suyễn, được định nghĩa là "một tình trạng mãn tính (dài hạn) ảnh hưởng đến đường thở trong phổi. Nếu bạn bị hen, đường thở của bạn đôi khi có thể bị viêm và hẹp lại. Điều này khiến không khí khó thoát ra khỏi đường thở khi thở ra". Các triệu chứng liên quan đến hen bao gồm khó thở, ho, khò khè và tức ngực.
Theo CDC Mỹ, 1/13 người dân Mỹ bị ảnh hưởng bởi căn bệnh này còn theo thống kê của WHO, trong năm 2019 có 455.000 ca tử vong liên quan đến hen. Hiện chưa có thuốc chữa dứt điểm bệnh hen nhưng nó có được giảm nhẹ bằng cách dùng thuốc, theo dõi sức khỏe thường xuyên.
Thuốc xịt gồm 2 dạng: thuốc ngừa (thường có màu nâu) có thể dùng hàng ngày và thuốc trị (thường có màu xanh lục) dùng trong trường hợp cần thiết.
Hen thường xuất hiện khi còn nhỏ nhưng nó cũng khá phổ biến ở người lớn. Nguyên nhân thường đến từ gien, dị ứng, ô nhiễm hoặc viêm phổi.
Bệnh hen ở các vận động viên thể thao
Theo giáo sư John Dickinson của đại học Kent, vận động viên thể thao đỉnh cao có khả năng xuất hiện các triệu chứng hen nhiều gấp đôi người thường. Khi bạn tập luyện, tốc độ lưu thông không khí tăng lên và bạn hít nhiều không khí hơn. Phần không nhỏ lượng không khí này đi qua miệng, và nó đi vào phổi khi mà vẫn còn khô, chưa được lọc và chưa được làm ấm. Với các VĐV bị hen, đường thở của họ mất nước vì họ phải cố làm ẩm không khí vừa hít vào. Điều này gây ra phản ứng viêm và sau đó họ bị co thắt cơ xung quanh đường thở.
Co thắt phế quản do tập thể dục (EIB) hoặc hen suyễn do tập thể dục là một dạng hen xảy ra do các hoạt động thể chất mạnh, đặc biệt là trong điều kiện lạnh và khô. Theo IOC, 20% vận động viên gặp phải những triệu chứng của EIB.
"Khi bạn tập thể dục, tốc độ thông khí của bạn tăng lên, do đó bạn hít nhiều không khí hơn. Và rất nhiều không khí này đi qua miệng của chúng ta. Vì vậy, khi nó đi vào phổi của chúng ta, nó khá khô và chưa được lọc và chưa được làm ấm", Dickinson giải thích. Hiện tưởng này ảnh hưởng nhiều tới các vận động viên tập luyện trong thời tiết lạnh như là trượt tuyết, đạp xe và chạy đường dài.
Trong các môn dưới nước, bơi lội là môn có tỷ lệ mắc hen cao nhất, theo nghiên cứu của Journal of Allergy and Clinical Immunology. Việc sử dụng clo ở nước hồ bơi có thể gây kích ứng phổi. "Khi người ta dùng clo làm sạch hồ bơi, nó sinh ra khí Tricloramine trên bề mặt nước. Nếu chúng ta bơi và hít nó khoảng 1 giờ mỗi lần bơi, 3,4 lần mỗi tuần thì không vấn đề gì. Nhưng những VĐV bơi chuyên nghiệp phải hít nó trong nhiều giờ mỗi ngày, 6 ngày mỗi tuần, sẽ dẫn đến đường thở của họ nhạy cảm hơn và dễ mắc hen hơn", Dickinson cho biết.
Tại Olympic Paris 2024, vận động viên bơi từ Slovakia Tamara Potocka đã đột quỵ bên thành bể ngay sau khi hoàn thành vòng loại nội dung 200m hỗn hơn cá nhân. Cô được cho thở oxy và đưa đi cấp cứu tại bệnh viện nhưng rất may đã hồi phục và trở lại làng Olympic nhanh chóng. Nguyên nhân được xác định chính là vì hen. Potocka sinh năm 2002 và đây là kỳ Olympic đầu tiên trong sự nghiệp.
Hen có chơi thể thao được không? Vận động viên bị hen được chữa trị thế nào?
Theo Bristish Journal of Sports Medicine, 8% vận động viên Olympic bị hen. Đây được coi là một trong những căn bệnh phổ biến nhất của các vận động viên Olympic
VĐV được chẩn đoán mắc bệnh hen được phép sử dụng bình xịt trong suốt thời gian diễn ra Olympic, nhưng cần phải rất cẩn thận về loại bình xịt mà họ sử dụng cũng như liều lượng. Những loại có chứa glucocorticoid thì được cho phép, còn các loại có chứa chất chủ vận beta-2 (beta-2 agonists) có tác dụng giãn cơ đường thở thì hầu hết đều bị Cơ quan Phòng chống Doping Thế giới (WADA) cấm tuyệt đối hoặc chỉ được sử dụng ở một liều nhất định.
"Hầu hết các loại thuốc bị cấm là thuốc làm giãn cơ xung quanh đường thở được gọi là chất chủ vận beta-2, và bạn thực sự sẽ không đưa những loại thuốc đó cho người bị hen suyễn trừ khi họ thực sự bị hen suyễn nặng", Dickinson cho biết.
"Các liều lượng chất chủ vận beta-2 dạng hít được phép, nhưng chỉ được đến một lượng nhất định. Vì vậy, ví dụ, các bình xịt màu xanh mà bạn thấy mọi người sử dụng, các vận động viên chỉ được phép hít sáu lần bình xịt đó trong khoảng thời gian tám giờ".
Việc phòng ngừa quan trọng hơn là chữa trị. Trước đây đã có câu chuyện về các VĐV trượt tuyết nuốt vaseline để bảo vệ đường hô hấp khỏi cái lạnh khi tập luyện. Dù đây là ý tưởng tồi tệ về mặt khoa học nhưng nó đã từng phổ biến cách đây vài thập kỷ. Một lựa chọn khác là sử dụng mặt nạ vừa trao đổi nhiệt vừa bù ẩm. Nghiên cứu cho thấy mặt nạ này có tác dụng đáng kể trong giảm nguy cơ EIB.
Trong các loại thuốc điều trị dạng nhẹ, phổ biến nhất là corticosteroid dạng hít. Mặc dù có steroid trong tên nhưng nó ở dạng hít nên chỉ tác động vào phổi, không tác động đến các phần khác của cơ thể. Với dạng này, các VĐV không bị hạn chế về số lượng sử dụng.
Dầu cá giàu axit béo omega-3, vitamin C và thậm chí cả caffeine cũng có thể giúp giảm các triệu chứng EIB. Và nếu quyết không dùng thuốc, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ lên cơn hen bằng cách khởi động kỹ trong 20-30 phút, bao gồm 6-8 lượt chạy nước rút trong 30 giây. Điều này có thể tạm thời làm suy yếu các tế bào viêm, nếu không sẽ gây ra cơn hẹp đường thở.
Với trường hợp của Noah Lyles, tất cả các loại thuốc trị hen anh dùng trong nhiều năm qua đều phải được hiệp hội điền kinh Mỹ xem xét và phê duyệt.
Nhiều vận động viên đã đạt được những thành tích đáng kinh ngạc mặc dù bị hen. Vận động viên chạy đường dài người Anh Paula Radcliffe, người được chẩn đoán mắc EIB khi còn là thiếu niên, đã giữ kỷ lục Marathon thế giới của nữ trong 16 năm. Vận động viên điền kinh người Mỹ mắc bệnh hen Jackie Joyner-Kersee đã giành được 6 huy chương Olympic (3 trong số đó là HCV) trong suốt sự nghiệp của mình.
Trong bóng đá, nhiều ngôi sao nổi tiếng cũng bị hen như Paul Scholes hay Frank Lampard. Đặc biệt như trường hợp của David Beckham chỉ phát hiện ra ở giai đoạn gần cuối của sự nghiệp.
Thậm chí, có nghiên cứu cho thấy các vận động viên bị EIB có khả năng giành thành tích cao ở Olympic hơn. Tuy nhiên, không phải đến từ tác dụng phụ của thuốc điều trị hen như bạn nghĩ mà lại là ngược lại. Tập luyện cường độ cao dễ gây ra EIB và cũng đồng thời dẫn đến thành tích cao. Do đó tỷ lệ bị EIB ở những người chiến thắng tại Olympic cao. Đây có lẽ là sự đánh đổi mà đa số các VĐV đỉnh cao đều chấp nhận.
XEM THÊM: Những điều cần biết về cuộc thi chạy vượt rào tại Olympic Paris 2024